3 Aanbevelingen Wat een ontzettend dapper boek heeft Nadia geschreven. Ik leer er veel van, van haar angsten, haar eenzaamheid, haar verhouding tot God. Het verhaal van Nadia maakt pijnlijk duidelijk dat wij als hulpverleners met al onze goede intenties vaak zoveel nog niet begrijpen. Dat, hoewel iedereen enorm zijn best doet, we toch niet altijd kunnen helpen zoals we zouden willen. Misschien kunnen we van Nadia leren dat we daarover met elkaar moeten praten, zodat we meer samen de strijd aangaan en onze cliënten minder eenzaam zijn. Het verhaal van Nadia maakt ook inzichtelijk waarom we niet vanuit een standaard diagnose kunnen behandelen, maar altijd vanuit de mens achter de klacht. Vanuit ons eigen menszijn samen zoeken naar wegen uit deze naarheid. Dit boek zou elke hulpverlener moeten lezen! Een hulpverlener van het CCE Nadia schetst op ontroerende wijze haar worsteling met autisme en geloofsvragen. Een bijzonder lezenswaardig levensverhaal met hier en daar de nodige humor. Een oud-groepsgenoot
4 Het boek gelezen met een lach en een traan. Voel me vereerd dat ik in je boek voorkom. Samen moeilijke momenten, maar zeker ook leuke momenten meegemaakt (o.a. auto collega verwisselen). De onderwerpen en tips zijn erg bruikbaar. Ik raad professionals, naasten en mensen met ASS aan dit boek te lezen. Zo ontzettend knap hoe je het hebt geschreven. Ben oprecht trots op je. Een persoonlijk begeleider In dit boek kwam ik een vrouw tegen met een lief, warm en sociaal hart! Zij mag steeds bij God uitkomen. Een vriendin De schrijfster nam ons mee in het leven van een persoon met autisme. Een leven dat gestempeld is door een naam. Toch lees ik dwars door alles heen wat ze heel open en teer beschrijft van een andere Naam! Als mij geen hulp of uitkomst bleek; Wanneer mijn geest in mij bezweek, En overstelpt was door ellend’, Hebt Gij, o Heer’, mijn pad gekend. Een kerkenraadslid
VEERKRACHT
Veerkracht Mijn levensverhaal over psychische kwetsbaarheid en weerbaarheid NADIA VAN DAM DEN HERTOG – HOUTEN
'Nadia van Dam' is een pseudoniem. Om redenen van privacy zijn namen veranderd of achterwege gelaten en situaties onherkenbaar gemaakt. Uitgave in samenwerking met Helpende Handen. © 2023 Den Hertog B.V., Houten ISBN 978 90 331 3261 2 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij digitaal, elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud Ten geleide .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Woord vooraf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Proloog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1. Angst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2. Paniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 3. Rouw .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4. Zoektocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 5. Pijn en dood .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 6. Opname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 7. Somber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 8. Crisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 9. Onderschatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 10. Error .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 11. Wisseling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 12. Onbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 13. Automutilatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 14. Pikzwart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
15. Wanhoop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 16. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 17. Op en neer .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 18. Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 19. In de groep .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 20. Werken aan doelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 21. Contacten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 22. Spanning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 23. Vermoeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 24. Piekeren .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 25. Intrusies .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 26. Verdriet, humor, afscheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 27. Nieuwe instelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 28. Nieuw begin? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 29. Bezoek van de dominee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 30. Medicatie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 31. Overprikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 32. Kleine evangelist .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 33. Steun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 34. Opkomen voor jezelf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 35. Onzekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 36. Toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Epiloog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Begrippenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
11 Ten geleide Nadia heeft mij, als een van de vele psychiaters die haar behandeld hebben, gevraagd een Ten geleide te schrijven bij haar boek. Ik beschouw het als een eer dit voor haar te mogen doen. Er zijnal veel boekenover autisme geschreven,maar het blijft bijzonder om het zelf geschreven persoonlijke levensverhaal van iemand met autisme te lezen. Het geeft een unieke inkijk in de gedachtewereld en gevoelswereld van Nadia, die haar leven beschrijft vanaf haar jeugd tot aan haar volwassenheid. Boeken waarin het autisme van binnenuit wordt beschreven, zouden verplichte literatuur moeten zijn voor hulpverleners die werken met mensen met autisme. Nadia wordt geboren in een gezin waar religie een belangrijke rol speelt. Ze laat zien dat het geloof tot steun kan zijn, maar ook dat het geloof het leven voor iemand met autisme een stuk moeilijker kan maken. Ze heeft moeite met het accepteren van zichzelf en het begrijpen van de wereld waarin ze leeft. Voortdurend heeft ze het gevoel dat zij het niet goed doet, en dat maakt haar zeer onzeker. Ze heeft een negatief zelfbeeld, is angstig en loopt vast in haar leven. Haar ouders zoeken hulp voor haar en zo begint ook haar hulpverleningsgeschiedenis. Eerst krijgt ze de diagnose gegeneraliseerde angststoornis, maar uiteindelijk wordt de diagnose autisme gesteld.
12 Het vergt veel moed en doorzettingsvermogen om je levensverhaal aan het papier toe te vertrouwen, zeker als je leven over zoveel hobbels verloopt als bij Nadia. Ze is haar hele leven aan het zoeken naar een manier om van betekenis te zijn voor anderen. Met dit boek laat ze zien dat ze daarin geslaagd is, al zijn de worstelingen nog niet voorbij. Doordat Nadia bij ieder hoofdstuk tips geeft over hoe er met specifieke problemen kan worden omgegaan, wordt het boek ook een soort naslagwerk voor mensen met autisme, hulpverleners, familie en andere betrokkenen. Daarbij kun je denken aan zelfbeschadiging, overprikkeld zijn, angsten, paniek, sombere gedachten en het leven niet meer zien zitten. Nadia heeft diverse keren een psychiatrische opname gehad. Dit leverde haar zowel positieve als negatieve ervaringen op. Hierover schrijft ze op een integere manier. Knap is dat ze niet in negativiteit blijft hangen, maar er voor haarzelf een positieve wending aan geeft door aan de slag te willen gaan als ervaringsdeskundige in de GGZ. Haar boek sluit ze af met een epiloog waarin zij daadwerkelijk aan de slag gaat als ervaringsdeskundige. Daarin blijkt dat zij in staat is om andere mensen met psychische problemen te ondersteunen. Dat geeft haar boek extra waarde en beklemtoont de diepere betekenis van haar naam. Ben van Buren psychiater
13 Woord vooraf Mijn naam is Nadia. Dat betekent: hoop. In dit boek wil ik vertellen over mijn psychische kwetsbaarheden, met de wens dat mijn verhaal je hoop zal bieden. Ik beschrijf mijn ervaringen en hoe ik de gebeurtenissen in mijn leven heb beleefd. Ik neem je ook mee naar GGZ-instellingen. Situaties zijn vanuit mijn perspectief beschreven, maar ik wil benadrukken dat deze gebeurtenissen altijd meerdere kanten hebben. De meeste details weet ik nog haarscherp te herinneren, andere keren heb ik beschreven hoe het ongeveer is gegaan. Aan het slot van ieder hoofdstuk staan handvatten die de lezer kunnen helpen. Het gaat daarbij steeds over een onderwerp dat in het desbetreffende hoofdstuk aan de orde is gekomen bij dit symbool: . Je kunt het boek dus ook gebruiken als je tips nodig hebt in het omgaan met psychische kwetsbaarheden. Voor jezelf of je naaste, voor ambtsdragers, en wellicht ook voor hulpverleners. Van moeilijke begrippen, voorzien van een asterisk (*), wordt een verklaring gegeven in de begrippenlijst achter in het boek.
14 WAT IK GELOOF Er zijn veel manieren waarop christenen hun geloof belijden. Mijn achtergrond is reformatorisch. Daarmee wordt een behoudende christelijke stroming aangeduid. Ben je een hulpverlener en heb je te maken met iemand die reformatorisch is? Dan is het goed om meer te weten over diens levensbeschouwelijke achtergrond. Geloof en psyche zijn met elkaar verweven. Daarom is het zo belangrijk dat je de achtergrond van iemands geloof kent. Een gelovig iemand kan met uitspraken en gedachten komen die je niet begrijpt. Je kunt dan doorvragen op dingen die je in eerste instantie niet snapt, of je kunt doorverwijzen naar mensen die zelf uit de kerkelijke achterban komen. Ik wil proberen te omschrijven wat ik geloof, om zo het verhaal van mij en hopelijk dat van anderen begrijpelijker te maken. Ik geloof dat God bestaat uit drie Personen: Vader, Zoon en Heilige Geest. De drie Personen bij elkaar noemen we ‘Heere’. Ik geloof dat de Heere de aarde goed heeft geschapen. Toen Adam en Eva in het paradijs leefden, was het daar goed en was er geen zonde, geen verdriet. Toen kwam de zondeval. Adam en Eva werden God ongehoorzaam. Door die val in zonde ontstond een onoverbrugbare kloof tussen de Heere en de mens. Sindsdien hebben wij allemaal de dood verdiend. Gelukkig zorgde de Heere er Zelf voor dat er verlossing mogelijk is. Hij zond Zijn Zoon, de Heere Jezus, naar de aarde. Door vrijwillig te lijden en te sterven heeft de Heere Jezus voor zondaren de straf gedragen en zo hun schuld betaald. Die verzoening hebben wij allemaal nodig. Dat dit leven een reis is, geloof ik vast en zeker. Een reis naar
15 de eeuwigheid, die na dit leven komt. Op deze reis moet er een omkeer komen, terug naar de Heere. Wij zijn van de Heere afgedwaald, maar Hij wil ons opzoeken. Dat staat in de Bijbel als belofte voor ieder die in Hem gelooft en Hem zoekt in het gebed. ‘Want de Zoon des mensen is gekomen om te zoeken en zalig te maken wat verloren was’ (Lukas 19:10). De Heere spreekt tot mensen door Zijn Woord (de Bijbel) en Zijn Geest. Als je de Bijbel leest, en de Heere komt er met Zijn Heilige Geest in mee, weet je vanbinnen zeker dat het de Heere is Die spreekt in je hart. Dat is zo bijzonder! Toen Hij op aarde was, vertelde de Heere Jezus veel ‘gelijkenissen’ – voorbeelden uit het dagelijks leven waarmee Hij iets duidelijk wilde maken. Deze gelijkenissen kun je lezen in de Bijbel. Bijvoorbeeld de gelijkenis van het verloren schaap. Er is een kudde van honderd schapen. Eén ervan dwaalt af. Het schaap heeft het zelf eerst niet door, maar gaat dan voelen dat het de weg kwijt is. Als de herder dat ene schaap mist, gaat hij ernaar op zoek. Zo kan het ook zijn in ons leven. Als de Heere jou het inzicht geeft dat je dwaalt, ga je zoeken. Zoeken naar de Herder, de Heere. In die zoektocht kun je worden beïnvloed door psychische kwetsbaarheden. Maar de Heere is al op zoek. Op zoek naar verloren mensen die hun schuld voor Hem belijden en die Hem kwijt zijn. En als Hij het verloren schaap vindt? Dan neemt Hij het op Zijn schouders en draagt het terug. Hij is blij dat Hij het schaap weer gevonden heeft! Nu weet je wat ik geloof. Ik hoop dat je daardoor mijn boek beter zult begrijpen.
16 Ik realiseer me terdege dat ik mij heel kwetsbaar opstel. Mijn levensverhaal heeft veel heftige momenten. Toch wil ik de realiteit beschrijven, omdat ik niet de enige ben die hiermee worstelt. Ook wil ik openheid geven omdat ik vind dat deze onderwerpen bespreekbaar mogen zijn. Het is mijn wens dat de Heere mijn verhaal wil gebruiken – als herkenning, als steun, of ook ter informatie. In dit boek wil ik laten doorklinken dat er hoop is, zicht op licht, hoe diep je ook zit. Dat God een zucht wil verhoren, ook al is Hij in jouw beleving misschien ver weg. Er is hoop op herstel. Niet alleen voor mij, maar ook voor jou. Bovenal wens ik dat Gods genade mag gaan glinsteren in je ziel. Dan vallen soms de moeilijkheden weg en schittert alleen Hij nog. Soms beschrijf ik heftige situaties. Ben je gevoelig voor triggers zoals automutilatie of suïcidaliteit? Probeer dan dit boek samen met iemand te lezen. Of misschien is er iemand met wie je erover kunt praten. Heb je hulp nodig tijdens of na het lezen van het boek? Raadpleeg dan het lijstje met hulpinstanties, achter in dit boek. ‘Mijn hoop, die is op U’ (Psalm 39:8b). Houd hoop! Nadia van Dam
17 Proloog Je loopt door een dorpje ergens in Nederland. Het is bijna winter. Net was er een fikse regenbui. Het stormt en de wind is guur. Je duikt diep weg in de kraag van je jas, wrijft in je handen en trekt je sjaal wat steviger aan. Een vochtig blad waait langs je wang. Je veegt de natte plek weg met de mouw van je jas, maar je wang wordt alleen nog maar natter. Het gaat harder waaien en je versnelt je stap. 1996. Eén maand oud Je nadert je bestemming: een huisje waar een maand geleden een kindje is geboren. De wind striemt de regen van een nieuwe bui in je gezicht. Je huivert, maar als je bij de voordeur aankomt, wordt die al opengedaan. Een heerlijke warmte komt je tegemoet. Je bril beslaat, kinderstemmetjes klinken. Je krijgt een kopje koffie met iets lekkers erbij. Ondanks de rumoerige drukte slaapt het baby’tje, lief en klein. Vader leest een boek en moeder haalt boontjes af. Broers en zussen spelen, knutselen, rennen en rollebollen. Vader legt zijn boek opzij en dolt even met ze mee. Opnieuw kijken ze in het wiegje. Vader, moeder en hun kinderen. Steeds maar weer, en ze verwonderen zich. Als je het laatste slokje koffie op hebt, stap je weer op. De deur slaat
18 dicht door een rukwind. Je gaat weer terug naar je eigen huis. Heel even mocht je een kijkje nemen in het huisje waar Nadia is geboren. Dit meisje, dat geen enkel besef heeft van de storm die buiten woedt. Dit meisje, dat geen enkel besef heeft van de stormen die in haar leven gaan komen. Vier jaar later Trots kijkt ze in de camera van de schoolfotograaf. Haar ogen knipperen even tegen de felle flitsen. Hup, het is al klaar. Nadia staat weer tussen haar klasgenootjes. Zacht kletsend kijkt ze naar de bloemetjes op haar prachtige donkerblauwe lievelingsjurk. Enkele weken later komen de schoolfoto’s binnen. Twee stralende ogen in een lief gezichtje kijken de wereld in. De twee lichtblonde vlechtjes staan haar zo leuk! Nadia, gewoon een gezellig meisje. Een meisje dat de dag blijmoedig begint, maar later in haar leven bijna zal bezwijken onder de stormen die gaan woeden. Toen de Heere Jezus op aarde was, genas Hij zieken, deed wonderen en stilde zelfs stormen. Zou Hij – de Almachtige, Die gisteren en heden Dezelfde is – dan de stormen in Nadia’s leven niet kunnen stillen?
19 1. Angst De bel gaat. Het is pauze. Heerlijk schommel ik op het schoolplein. Naast mij vliegt een klasgenootje heen en weer door de lucht. We kletsen en de juffrouw maakt een foto van ons. Mijn klasgenootje durft hoger. Ik ben voorzichtiger. Stel je voor dat ik zo hoog schommel dat ik in de lucht achterover duikel... Vier jaar. Kleuterklas Altijd ben ik samen met dit klasgenootje. Zij vrolijk, druk en onstuimig; ik ook wel vrolijk, maar vooral stil, angstig en verlegen. ‘Wil jij mijn vriendin worden?’ had ik haar gevraagd toen we eens samen in de zandbak zandtaartjes maakten. ‘Natuurlijk!’ had ze geantwoord. Vanaf dat moment zijn we onafscheidelijk. Met mijn voeten stamp ik op de vloer. Ik heb spanning. Bijna mogen we het lokaal uit, naar huis, en het wachten lukt bijna niet. Nogmaals stamp ik, harder nu, en sneller achter elkaar. ‘Nadia, dat doen we hier niet op school. Ga jij maar naast mijn stoel staan, met je neus naar de muur.’ Geschrokken doe ik het. Eigenlijk moet ik heel hard huilen, maar ik
20 hou me in. Aan de andere kant van de stoel van de juffrouw is niemand. Maar dat duurt maar even. Een klasgenootje krijgt dezelfde straf. Hij staat net naast de juf, of hij begint te huilen. Ik doe m’n best om niet mee te gaan huilen, een grote brok in m’n keel. ‘Jij mag weer naar je stoeltje,’ zegt de juf tegen mijn klasgenootje. Wat vind ik dit oneerlijk! Ik sta er toch al langer? Mijn rechtvaardigheidsgevoel speelt op. Ik sta de tranen weg te slikken. Dan gaat de bel. Zo snel als ik kan, loop ik naar huis. Door deze ervaring ben ik heel angstig geworden voor straf. Braaf doe ik m’n best op school. Zeven jaar Huilend en angstig zit ik naast mijn moeder in de kerkbank. Het grote gebed is klaar en nu volgt de samenzangmet collecte. De organist zet in en de gemeente zingt. De eerste collectezak komt langs, de tweede, en daarna de derde. Ik huil zachtjes. De gemeentezang overstemt mijn gesnik, maar mijn moeder heeft het wel in de gaten. ‘Wat is er toch met je, Nadia?’ Geen antwoord. De volgende zondagen is het weer zo. Elke keer als de collectezak langskomt, huil ik. ‘Nadia, waarom huil je zo?’ Mijn moeder vraagt het telkens weer. ‘Ik ben zo bang,’ zeg ik eindelijk. ‘Waarom ben je zo bang?’ M’n lip trilt. ‘Ik ben zo bang dat we arm worden...’ Mijn moeder stelt me gerust. Keer op keer. De geruststellingen helpen maar een beetje. Ik huil niet meer, maar de angst blijft. Inktpot Inmiddels zit ik in groep drie van de basisschool. We hebben tekenles.
21 ‘Jullie krijgen allemaal een potje inkt op je tafel,’ zegt de juffrouw. ‘En let goed op! De pen stop je er niet diep in, alleen het puntje. En let helemaal goed op dat je het inktpotje niet omstoot!’ De juffrouw van groep 3 is zo lief. Iedereen kan goed met haar opschieten. Ook mijn vriendin en ik. We hebben zin in deze tekenles. Voor het eerst iets tekenenmet inkt! Enthousiast gaan we samen aan de slag. Soms komt er nog een grote inktvlek op onze tekening, maar dat geeft niet. We hebben veel plezier. Totdat mijn vriendin een of andere rare beweging maakt. Echt helemaal per ongeluk. Ik zie hoe haar arm het inktpotje omstoot. Haar tafel wordt bijna helemaal zwart... Daarna ook haar tekening... Langzaam druipt er inkt op de grond. Ook daar komt een donkere plek. Geschrokken kijken we elkaar aan. De juffrouw doet boos. ‘Hoe kun je dat toch doen? Ga maar met je armen over elkaar zitten!’ Onthutst doet m’n vriendin het. Ik voel diep medelijden met haar. Acht jaar Steeds vaker heb ik last van angsten. Samen met mijn moeder sta ik in de speelgoedwinkel. Van mijn eigen geld mag ik wat kopen. Ik aarzel en aarzel nog meer. Eenmooie pop kijkt me aan. Ik kijk terug. De pop kost tien euro. Zal ik hem kopen? Of zal ik hem niet kopen? Weer kijk ik naar de pop. En dan naar het prijskaartje. Mijn moeder spoort me aan hem toch te kopen. Ik twijfel...Wat voel ik me bang om geld uit te geven. Maar mijn gedachten spreek ik niet uit. Uiteindelijk koop ik de pop. Als ik thuiskom, huil ik omdat ik geld heb uitgegeven. Straks word ik arm, straks krijg ik spijt dat ik de pop heb gekocht... Ik ben helemaal niet blij meer met de pop. Wat voel ik veel angst.
22 INTERNALISEREN Internaliseren, het zit in mijn aard. Daarom doe ik dat, heel onbewust. Totdat anderen opmerken dat het niet goed met me gaat. Als kind was ik me er niet van bewust dat je geen extreme angsten behoort te hebben. Ik wist niet beter of die angsten wáren er. Pas laat begonnen bij anderen alarmbellen te rinkelen. En bij mezelf begon dat pas na heel veel jaren hulpverlening. Ik had niet door dat je jezelf ook anders kunt voelen. Ik voelde mij altijd angstig. Dat was voor mij gewoon. Ook was ik vaak onzichtbaar door mezelf op te sluiten in een ‘coconnetje’. Mijn dankwoord volgt achter in mijn boek, maar op deze plaats wil ik mijn ouders alvast bedanken voor wat ze wél hebben gezien. Dat ze mij daarmee met zoveel liefde biddend hebben geholpen, en de hulpverlening inschakelden als ze vastliepen. Biddag Het is biddag*. Samen met mijn vader fiets ik uit de kerk naar huis. In de verte zie ik hem al: een zwerver. Ik zie hem wel vaker. Voor zich heeft hij wat spulletjes uitgestald die hij wil verkopen. Mijn vader stopt bij hem en begint een praatje. ‘Weet u hoe u echt rijk kunt worden?’ Verwachtingsvol kijkt de zwerver mijn vader aan. Ook ik ben benieuwd naar het antwoord. Ik kijk naar de grond, zoals gewoonlijk. Soms kijk ik wat omme heen, maar eigenlijk durf ik dat niet zo goed.Want ik ben zo bang dat ik een stukje van de blauwe lucht met wolken zal zien...
23 ‘Vandaag is het biddag. Vanavond is er weer een kerkdienst. Dáár kunt u horen hoe u rijk kunt worden!’ Mijn vader blijft nog even achter bij de zwerver. Ik zet mijn voet weer op de trapper en fiets alvast naar huis. Mijn vader komt vijf minuutjes later aan. ‘Papa, misschien is die zwerver vanavond in de kerk! Nou, dan moet u maar even de dominee bellen en zeggen dat hij vanavond moet preken over hoe mensen rijk kunnen worden!’ Mijn vader glimlacht. ‘Als de Heere wil dat deze zwerver vanavond in de kerk komt, dan zal de Heere ook zorgen dat de dominee zo preekt, dat de zwerver begrijpt hoe hij rijk kan worden.’ Basisschool Op school moeten mijn vriendin en ik nablijven. We hebben te veel gekletst. Tussen de middag wachten we op de juf. Die moet even wat halen. ‘Ik kom zo terug,’ heeft ze gezegd. Het duurt en het duurt maar. ‘Mijn moeder weet niet waar ik blijf,’ zeg ik. Vanbinnen maak ik me grote zorgen. Tien minuten gaan voorbij. ‘Zullen we weggaan?’ vraagt mijn vriendin. ‘Nee, dat mag niet,’ antwoord ik. We worden ongeduldig. ‘Misschien is ze ons vergeten. We kunnen echt wel weggaan hoor,’ vindt mijn vriendin. Maar dat durf ik niet. Samen blijven we wachten, wel twintig minuten. Eindelijk komt de juf. ‘O, zijn jullie er nog! Ik was jullie helemaal vergeten. Jullie moeten nodig naar huis. Maar ik wil niet meer dat jullie naast elkaar zitten tijdens de les.’ Teleurgesteld kijken we elkaar aan.
24 ‘Ook de volgende jaren mogen jullie niet meer naast elkaar zitten.’ Nog meer teleurstelling. ‘Waren we toch maar weggegaan,’ zegt mijn vriendin als we samen naar huis fietsen. ‘Dan was de juf het misschien vergeten.’ Ik baal. Boven op het heuveltje, dat we ‘hoogje’ noemen, zwaaien we elkaar uit. Zij fietst naar rechts, ik naar links. En we blijven vriendinnen! Negen jaar. Hyperventilatie Het is avond. Ik lig in bed, klam van het angstzweet. Ik doe m’n best om niet te slikken. Want, zo is mijn gedachte, als ik slik, zal ik stikken en sterven. Hyperventilerend* snak ik naar adem. Wat ben ik bang, enorm bang voor de dood! O, ik ga zo sterven... Ik kan de Heere zo niet ontmoeten. Ik ben zo zondig! Weer adem ik een teug lucht in. Ik móét slikken. Zal het nu te laat zijn voor mij? Zal ik in de hel komen? Ik slik. Mijn adem blijft. Angstig lig ik in bed. Ik bid. Ik schreeuw vanbinnen tot de Heere, en hyperventileer tot ik in slaap val. Wederkomst De volgende ochtend is het een prachtige dag. Het is zaterdag. Ik sta in de tuin en kijk naar de heldere, blauwe lucht met langzaam voorbijdrijvende witte wolken. Wat ben ik bang. Als de Heere toch nu op die wolken zou komen... Mijn vader is in de tuin bezig. ‘Papa, ik ben zó bang dat de Heere komt op de wolken...’ zeg ik, kijkend naar de lucht. Ik kan het niet uit mijn hoofd zetten. Nu niet, nooit. Dag in dag uit ben ik bang voor de wederkomst* van de Heere en om te sterven.
25 Testen Het is duidelijk dat ik professionele hulp nodig heb. Zodoende zit ik nu bij een GGZ-instelling* testjes te doen. Mijn moeder doet ondertussen even een boodschap. ‘Kijk,’ zegt de mevrouw, ‘hier zie je een papier met allemaal figuurtjes van stipjes. Jij mag om dezelfde figuurtjes een rondje zetten.’ Ik doe het, en ik krijg een compliment omdat ik het zo snel doe. Er volgen meer testjes, totdat de mevrouw zegt dat we even pauze gaan houden. Van mijn pakje drinken en koek kan ik niet genieten. Ik kijk uit het raam. Voorbijdrijvende witte wolken.Wat ben ik angstig. Het vliegt me aan. Maar ik hou m’n mond. Die mevrouw zal er toch niets van begrijpen. Ik slik moeilijk. Als de Heere straks komt op de wolken, als mijn moeder een ongeluk krijgt terwijl ik hier zit... Vanbinnen schreeuw ik tot de Heere. De pauze is om en ik maak de testjes keurig af, voor het oog rustig. Na een tijdje krijg ik een diagnose*: een gegeneraliseerde angststoornis*. Tekenles Op woensdagmiddag ga ik altijd naar tekenles. We krijgen les van iemand uit ons dorp. Ik kan goed tekenen en doe dat vol overgave. Na elk tekenlesseizoen mag ik mijn tekeningen laten zien op school. De herfst is bijna ten einde en de winter komt in zicht. De opdracht is om paddenstoelen te tekenen met krijt. Het wordt een prachtige tekening. Wat voel ik me trots! Als heel het groepje klaar is, leggen we onze tekeningen op de vloer en bespuiten ze met haarlak zodat ze niet meer kunnen vlekken. Altijd ga ik met veel plezier naar tekenles. Tot op een winterdag. Het is de laatste les van het seizoen. In de lesruimte is een kerststalletje neergezet. Ik voel me heel akelig worden. Jezus in een kribbe
RkJQdWJsaXNoZXIy OTA4OQ==